Ester Kerneels Breytenbach 9780798167956

Beschouwing van Kerneels Breytenbach's fictie/non-fictieroman "Ester". De schrijver komt uit Zuid-Afrika, waar ook het verhaal zich afspeelt.

Het is 1946. Adjudant-officier Bergman, chef van het politiebureau van Piet Retief (plaatsnaam), krijgt de opdracht om de Duitse spion Thyra Denk met de trein van Windhoek naar Kaapstad te brengen. Ze mag absoluut met niemand contact hebben tijdens deze reis. Ze zal in Kaapstad verhoord worden door het Gekozen Comité van de Volksraad. Ze moet getuigen over een gesprek dat zij in 1940 heeft gehad met Dr.Malan. (Voor meer informatie over Malan: http://bit.ly/2wiNjs0). Deze politicus zal twee jaar later premier van Zuid-Afrika worden. Ze heeft in dat gesprek met Malan een boodschap gegeven die van de nazi’s afkomt: "Als Zuid-Afrika na afloop van de oorlog -Duitsers denken dat ze de oorlog snel zullen winnen- goede relaties met Duitsland wil hebben, dan moet dit land verklaren dat ze neutraal is in de oorlog." Generaal Herzog, een politieke vriend van Malan, heeft in de Volksraad deze neutraliteit bepleit. (Dit is destijds dus werkelijk gebeurd.)

Politieke tegenstander van Malan was Smuts. Hij is erachter gekomen dat Malan in 1940 met de Duitse spion gesproken heeft. Smuts heeft het schriftelijk verslag van dat gesprek gezien, dat van Von Ribbentrop afkomt (Hitlers minister voor Buitenlandse Zaken). Nu wil Smuts hebben dat Malan hoogverraad aan zijn broek krijgt. Daarom is Thyra Denk uitgenodigd om voor het Gekozen Comité te verschijnen. Hoe gaat Malan zich verdedigen?

Adjudant-Officier Bergman moet mevrouw Denk in de trein verwennen opdat ze gunstig gestemd zal zijn. Ze behoort niet in de trein in contact komen met mensen die haar op andere gedachten willen brengen. Vergeet dit niet. 

Wat voor plan heeft Malan? Hij stuurt Dominee Theo Erasmus naar Piet Retief om Bergman zijn toekomst aan hem voor te leggen. Als hij meewerkt dan geeft hij zijn toekomst een reusachtige impuls, zo wordt hem voorgehouden. Wat moet hij dan doen? In de trein zal een advocaat zijn die haar getuigenis zal laten afstemmen op wat Malan in een eerder stadium al getuigd heeft. In de uiterste geheim natuurlijk. Bergman besluit om in zijn eigen toekomst te investeren. Hij gaat zijn medewerking verlenen. (Trouwens, denk je Bergman corrupt is?)

Dan begint de treinreis. In de ogen van Bergman hangt er iets mysterieus rond Thyra. Later zal blijken dat Thyra eigenlijk Esther is. Esther is de spion die met Malan gesproken heeft en hem heeft laten denken dat zij Thyra Denk is. Zij heeft in Berlijn in een bordeel gewerkt. Zij heeft daar contacten gehad met Von Ribbentrop. Het was haar taak om hem te bespioneren. (Een Mens, nee, een man is loslippig na de daad.) En dan verschijnt Willa Doerkstra ten tonele, de rechtsvertegenwoordiger van Malan. Hij heeft een geheim gesprek met "Thyra" op een heel klein toilet in de trein. Er waren veel meer gesprekken nodig om de verklaring van Thyra af te stemmen op die van Malan. Ondertussen wordt Bergman verliefd op Thyra en vice versa. Ze doen het vaak met elkaar.

Eerst houdt Thyra bij Doerkstra vol dat zij het verhaal zal vertellen zoals het werkelijk gebeurd is. Later gaat ze er toch mee akkoord om te liegen. Maar ze heeft wel eisen. Ze wil immuniteit voor haar man, Hans Denk, en voor zichzelf. (Dat is te zeggen, voor de echte Thyra.)

In de gesprekken op dat toilet wordt Doerkstra meer en meer gek haar. Ze heeft hem voortdurend subtiel afgewezen. En dan -op de gang van het trein- hoort Doerkstra toevallig dat Bergman Thyra "Ester" noemt. Dit gaat geen gevolgen hebben. Doerkstra blijft dol op haar.

En dan is het zover. Thyra worden door de commissie gehoord. Uiteindelijk valt het gunstig uit voor Malan. (Het kon niet anders zijn geweest. Zelfs Kerneel Breytenbach kan niet achteraf de geschiedenis niet veranderen.)

In het laatste hoofdstuk (De titel van het hoofdstuk is "Da Capo", wat betekent "begin opnieuw") schrijft de auteur over "ik". Oei, denk! Is het een vergissing? Nee, zie: "Ze (Esther) kijkt niet naar mij, maar naar Bergman." Dit is gedurende de hele treinreis Doerkstra overkomen. Is Doerkstra de “ik”? Ja. Het laatste hoofdstuk gaat over Doerkstra die nu tachtig jaar oud is en zijn leven overziet. Esther en Dieter Bergman zijn naar Buenos Aires gegaan. Ze zijn dan wel fysiek weg, maar niet uit het hoofd van Willa Doerkstra niet. Nooit sinds die ene eerste blik van Esther.

Ik heb genoten van dit boek. Een mooi plot ingepakt in een zorgvuldig verslag van de reis en de mensen die meereisden. Het hele boek is geschreven door de waarnemer. Adjudant-Officier Dieter Bergman staat in dit verhaal samen met Ester centraal. En Doerkstra, deze patser die er genoegen in schept anderen te vernederen, eist ook een even zo grote rol op. 
Er is nu voor mij een nieuwe dimensie aan het verhaal gekomen die me dwingt het boek opnieuw te lezen en te beleven zoals Doerkstra gedaan heeft. Wow! Dit is het vooropgestelde plan van de schrijver geweest. "Da Capo": je zult dit boek opnieuw lezen. 

Ik ontvang graag feedback!

Heijen, 19 augustus 2017.